طوائف ترك (قشقائي) در استان بوشهر- عربستان ايران

تاريخچه
همزمان با استقرار قشقائيها درفارس ، دامنه هاي جنوبي سلسله جبال زاگرس و كرانه هاي خليج فارس به لحاظ برخورداري از شرائط ويژگيهاي طبيعي متناسب با زيست عشاير از جمله مراتع كوهستاني – اقليم مناسب متعادل براي يك دوره زندگي عشاير بعنوان جايگاه يورت ها عشايري مورد توجه بهره برداري خانوارهايي از ايل بزرگ قشقائي قرار گرفته است .

سرزمين جنوب غربي كشور با داشتن زمستان معتدل و پوشش گياهي بويژه در نواحي كوهستاني و كوهپايه ها پذيراي گروهي از اين قوم كوچنده شده است.

تا جائيكه اين روند كماكان ادامه داشته و تعداد قابل توجهي از خانوارهاي طوايف 5 گانه ايل قشقائي در قالب تيره و بنكو ها به استان كوچ مي نمايند. آنچه يقين بنظر ميرسد در ابتداي قرن معاصر و قرن گذشته استان بوشهر از نظر تقسيمات سياسي ازاستان فارس تفكيك نگرديده و قلمرو عشاير قشقائي تحت عنوان جنوب يا نواحي فارس بوده است. به لحاظ شرائط سخت اقليمي عشاير بطور دائم در مناطق فعلي استان بوشهر اقامت نداشته بلكه براي مدتي از سال از مراتع بصورت قشلاق استفاده نموده است.

اكثريت با تجمع در نيمه شرقي استان مناطق دشت پلنگ و بوشكان و تنگ ارم مدتي از سال را سپري و با آغاز فصل بهار به مراتع ييلاقي شمال فارس و جنوب اصفهان كوچ مي كرده اند. قطعاً دوره گرماي طولاني و طاقت فرسا و نبود امكانات رفاهي و عدم دسترسي به مراكز خريد و فروش در آن دوره موجب گرديده است كه عشاير استان فاصله زيادي را تا رسيدن به سردسير طي طريق نمايند و اكنون پس از گذشت سالها و تفكيك نواحي جنوب و تشكيل استانهاي فارس و بوشهر عشاير استان برون كوچ باشند. عشاير بوشهر بخشي ازعشاير فارس (تركان قشقائي) بوده و مبداء وريشه قومي و فرهنگي واحد مشتركي دارند . و تنها مرز سياسي و تقسيمات كشوري است كه عشاير قشقائي را از هم متمايز مي سازد.

بنابر اين استان بوشهر محل استقرار قشلاقي گروهي از قشقائيهاست و تاريخچه و منشا ايل عشاير بوشهر را بعنوان بخشي از ايل قشقائي بايد در تاريخ اين ايل جستجو كرد. و براي رسيدن به سابقه تاريخي عشاير بوشهر استناد به سند هويت ايل قشقائي كافي است اما قدمت و سابقه حضور و استقرار عشاير در استان افزون از 200 سال مي باشد.

اسامي طوايف ايل قشقائي بوشهر عبارتست از:
1- طايفه شش بلوكي
2- طايفه فارسيمدان
3- طايفه دره شوري
4- طايفه عمله
5- طايفه كشكولي بزرگ

كه به ترتيب طايفه شش بلوكي بزرگترين طايفه از نظر دارا بودن جمعيت و تعداد خانوار و سطح قلمرو و بيشترين ميزان دام بوده و طايفه كشكولي بزرگ در رديف آخر قرار دارد.

جمعيت عشاير بالغ بر 33000 نفر و در قالب 5250 خانوار و حدود 65/2 درصد جمعيت خانوار عشاير كشور است .

جدول محـدوده قلمـرو تيـره در قشــلاق و ييـــلاق (طایفه شش بلوکی)

جدول محـدوده قلمـرو تيـره در قشــلاق و ييـــلاق (طایفه فارسیمدان)

جدول محـدوده قلمـرو تيـره در قشــلاق و ييـــلاق(طایفه عمله)

جدول محـدوده قلمـرو تيـره در قشــلاق و ييـــلاق(طایفه کشکولی بزرگ)

جدول محـدوده قلمـرو تيـره در قشــلاق و ييـــلاق(طایفه دره شوری)

قلمرو عشاير استان و پراکنش جغرافييي آن در سطح استان بوشهر
پهنه وسيعي (40 درصد) ازاستان بوشهر قلمرو زيست و فعاليت و محل اسكان دائمي عشاير مي باشد گرچه امروزه عشاير نسبت معدودي از جمعيت استان را تشكيل ميدهد (5 درصد) ولي به اقتضاي شيوه زيست قلمرو وسيعي از استان فضاهاي زيست عشاير است.

بخشي از سرزمين هاي عشايري، فضاهاي زيستي مشترك با جامعه روستايي و قسمتي نيز مستقلاً قلمرو عشايري است. در دوره ييلاقي مناطق وسيعي از استانهاي فارس ، اصفهان و چهارمحال بختياري نيز قلمرو ييلاقي عشاير استان بوشهر محسوب مي شود.

جدول وسعت قلمرو و كم و كيف جمعيت عشايري استان بوشهر:

از نظر پراكندكي عشاير تقريباً در تمام شهرستانهاي استان استقرار قشلاقي دارند. اين پراكندگي از بندر ديلم (شمالي ترين نقطه استان) بطرف جنوب شرقي استان ادامه دارد . از محدوده قشلاقي خانوارهاي تيره سادات دره شوري در شمال شرقي شهرستان ديلم تا جنوب شرق شهرستان كنگان (جم وريز) اين پراكندگي بصورت نواري مشاهده مي شود كه اين نوار استقرار عشاير در شهرستانهاي دشتستان و دشتي عريــض تر بــوده وبعضــاً دو سوم عــــرض استــــــان را در بر مي گيرد و در شهرستانهاي دير و كنگان بتدريج كمتر مي شود.


بطور كلي در فاصله يک سوم مياني نــــوار حضور خانوارهاي عشايري با تراكم بيشتر قابل ملاحظه است كه اين تجمع ناشي از وجود مراتع كوهپايه اي و كوهستاني ، دشت هاي وسيع و مستعد و شرائط اقليمي نسبتاً مناسب است كه جمعيت انبوهي از دامداران عشاير طوايف شش بلوكي و فارسيمدان را در كوهها و دشت هاي همچون پشت پر – دهرود – كوهسياه – بوشكان – دشت پلنگ و درنگ در خود جاي داده است . با اين وصف شهرستانهاي دشتستان و دشتي مراكز عمده جمعيت عشاير خصوصاً در نيمه شرقي هستند . باتوجه به موارد ذكرشده جايگاه استقرار و قلمرو عشاير استان در تقسيمات كشوري به تفكيك تيره وطايفه بشرح جدول محـدوده قلمـرو تيـره در قشــلاق و ييـــلاق مي باشد.

مراکز اصلی اسکان عشایر در استان بوشهر

برآورد دقيق جمعيت اسكان يافته به دليل پراكنش زياد اين جامعه و ادغام شدن آن در ديگر جوامع ساكن (شهري و روستايي) بسادگي ممكن نيست .لذا تاكنون آمار و اطلاعات جامع و دقيقي در اين رابطه جمع آوري و منتشر شده است . اما ميتوان گفت عده اي از خانوارهاي عشايري استان در قالب سه گروه عمده زير اسكان يافته اند كه آمار آنان بيش از 1200 خانوار ميباشد.

1- اسكان يافته در روستا
2- اسكان يافته در كانونهاي خودجوش
3- اسكان يافته در كانونهاي توسعه

گروه اول – شامل خانوارهايي است كه از مرحله دوم اسكان عشاير كشور (1341 به بعد ) در اثر مصائب و مشكلات كوچ در روستا ها و اباديهاي مناطق قشلاقي خود اسكان گزيده و اكنون اكثريت قريب به اتفاق انان فرهنگ روستايي دارند.

اين گروه شامل خانوارهايي هستند كه در روستاها و آباديهاي مختلف ازجمله رود فارياب – تنگ ارم- دهرود – جميله – كلمه – فارياب – طلحه – سرمك- حناشور- شلدان – امامزاده اسكان شده اند تعداد اين گروه حداقل 200 خانوار ميباشد .

گروه دوم : خانوارهايي هستند كه در آباديها و يا كانونهاي خودجوش اسكان يافته و با حفظ هويت فرهنگي خود ، از نظر اقتصاد خانوار( اشتغال) به منابع محدوده قلمرو قشلاقي خود وابسته اند و ضمن بهره گيري از خدمات عمراني و زيربنائي دولت در مناطق عشايري به امر دامداري و زراعت پرداخته و درآمد آنها در مقايسه با ساير گروهها بالاتر است.

پراكندگي كانونهاي خودجوش بيشتر در محدوده شهرستان دشتستان و مربوط به منطقه طايفه فارسيمدان از جمله خيرك – شكرك- پشت پر- حسين آباد پناهي- تلخاب – درنگ – چهوك- طاهرآباد- موردخير- كنارسياه – سنا – بن سنا- آبگرمو- حسين آباد بوشكان – منصور آباد – حاجي آباد- روني – پرجونك و آباديهاي 5-3 خانواري در منطقه دشت پلنگ دشتي ميباشد . تعداد اين گروه حدوداً 900 خانوار ميباشد.

گروه سوم : شامل خانوارهاي اسكان يافته در ايلشهر بوشكان از توابع شهرستان دشتستان ميباشد كه بعنوان اولين كانون هدايتي عشاير در استان ميباشد. اين گروه از طايفه شش بلوكي و تيره هاي دوقزلو – رحيمي – چهارمحالو و عمله ميباشند.

باتوجه به گرايش و تمايل عشاير به اسكان در آينده در راستاي طرح ساماندهي به اسكان عشاير اين روند تزايدي بوده شاهدواسكان تعداد قابل توجهي از عشاير در كانونهاي برنامه ريزي خواهيم بود. تعداد اين گروه 120 خانوار را در بوشكان شامل مي شود.

معرفی بوشکان

دشت بوشكان يكي از دشتهاي مهم استان از توابع شهرستان دشتستان در محدوده 38و51 طول شرقي و 42و28 عرض شمالي در فاصله 80 كيلومتري شهرستان دشتستان ودر مجموع 155كيلومتر با بندر بوشهر فاصله دارد.

دشتي است نسبتاً مرتفع وارتفاع متوسط آن از سطح دريا 538 متر ميباشد. مساحت زير حوزه بوشكان بعنوان يكي از حوزه هاي بزرگ رودخانه دشت پلنگ 530كيلومتر مربع مي باشد كه از اين ميزان مساحت 60 كيلومتر مربع آن محدوده عشايرباجمعيت بيش از350 خانوارازطايفه شش بلوكي ايل قشقائي مي باشدكه بادارابودن تعداد75000 راس دام نقش مهمي درتوليدات دامي استان ايفا مي نمايد.

اوضاع اجتماعي بوشكان :

بر اساس آمارسال 1372 اداره كل امورعشايراستان درمنطقه بوشكان 725 خانوار با جمعيتي معادل 4290 نفر درقالب دو جامعه روستايي وعشايري زندگي مي كنند.كه باتوجه به حداكثر نرخ رشدجمعيت درآن سال (1/3) كل جمعيت منطقه اكنون بالغ بر4423نفر مي باشد.نسبت جمعيت روستايي وعشايري منطقه به ترتيب 24/55و76/44درصد است. بعد خانوار6ميباشد به ترتيب بعد خانوار روستايي 6/5وبعد خانوارعشايري 4/6 ميباشد.

جمعيت روستايي درسه روستاي بوشكان-امام زاده(بده)وشلدان تمركز يافته وجمعيت عشايري دركانونهاي خودجوش عشايري از جمله منصورآباد-حسين آباد-جاني آبادوحاجي آباد ومجتمع عشايري ايلشهر ويورتهاي عشايري در دامنه ها مستقر مي باشند.

از نظرشيوه زيست عشايرشامل سه گروه-كوچنده-اسكان شدگان سنوات گذشته (مستقر دركانونهاي خودجوش)وساكنين ايلشهر ميباشد. عشايرمنطقه همگي از طايفه شش بلوكي وشامل چهارتيره دوقزلو 82درصد-رحيمي5/9 درصد-چهارمحالو7درصد- وعمله شش بلوكي 3درصد ودرقالب ده بنكوهستند.از مجموع كل خانوارهاي عشايري منطقه 232خانوار با 1480نفرجمعيت معادل 33/78درصد جمعيت عشايري منطقه مشمول طرح ساماندهي به اسكان گرديده و58خانواربا 540نفرجمعيت معادل 67/22 شامل عشايرمستقر دركانونهاي خودجوش وسايرمي باشد.

وضعيت اقتصادي:

منابع عمده معشيت مردم منطقه كشاورزي(دامداري –زراعت وباغداري)مي باشد.توليد صنايع دستي وامورخدماتي نيز بخش كوچكي از فعاليتها مردم را شامل ميگردد.

وجود بيش از 5000هكتاراراضي زراعي بالفعل وحدود 53هزارواحد دامي(شامل : گوسفند، بز وگاو)وبيش از 20هزارهكتار مراتع درجه 2و3از ويژگيهاي مهم منظقه مي باشد از مجموع منابع موجود حدود 45000واحددامي و2500 هكتاراراضي متعلق به عشايراست.

محصولات مهم منطقه شامل:

غلات- صيفي –ذرت و كنجد مي باشد.

ایل راههای عشایری استان:

عشاير استان بوشهر پس از عبور ازفارس از محورهاي هشت گانه ذيل وارد استان ميگردند كه اين محورها مسير ورود خروج عشاير به استان بوشهر و از استان بوشهر به ساير استانهاست.

مسيرشماره 1 : فراشبند به دشت پلنگ از مسير خرما يك فراشبند
مسيرشماره 2 : فراشبندبه مناطق بوشكان و دهرود
مسيرشماره 3 : فراشبند به چنير و كوهسياه
مسيرشماره 4 : حسين آباد كازرون به پشت پرروني
مسيرشماره 5 : سرمشهد كازرون به خيرك – شكرك- جميله و فارياب
مسيرشماره 6 : كنارتخته به دالكي و برازجان
مسيرشماره 7 : ماهور ميلاتون از گردنه ميشان به گناوه
مسيرشماره 8 : گچساران (رودخانه زهره) به چهار راه بي بي حكيمه و ديلــــم.