در باره هويت گروهى و ملى تركهاى قشقايى

1- تركهاى قشقايى از لحاظ تبارى اصلا از تركهاى قزلباش (على الهى) شمال شرقى و مركزى تركيه فعلى هستند كه در چند مرحله به شرق تركيه٫ آذربايجان شمالى٫ از آنجا به آذربايجان جنوبى و از آنجا هم به جنوب ايران مهاجرت كرده اند و در اين مدت با تركىهاى باستانى اين مناطق و مشخصا تركهاى خلج شديدا قاطى شده اند. دوباره در طى سده هاى گذشته در جنوب ايران بلا انقطاع و عمدتا طائفه هاى ديگر ترك ايرانى به اتحاديه قشقايى اضافه شده. بنابراين آريايي ويا ايرانى تبار بودن تركهاى قشقايى ٫ مثل تمام تركهاى ديگر ايران٫ ادعايى است كه كوچكترين اعتبار علمى ندارد.

2- زبان و فرهنگ و مذهب و تبار تركهاى قشقايى عينا همان است كه زبان و فرهنگ و مذهب و تبار ديگر تركهاى ايران. ولى عده اى در طول قرن بيستم سعى فراوانى كرده اند كه از اين اتحاديه طوائف ترك (آذرى) يك واحد و هويت قومى جداگانه اى بسازند. مثالى بزنم: بين گروههايى كه امروزه كرد ناميده مىشوند سنى ها٫ شيعه ها(امامىها)٫ علوى ها (اهل حق ها)٫ يزيدى ها حتى مسيحى و موسوى ها هم وجود دارند. علاوه بر آن بين كردها فرق لهجه و زبان آنقدر زياد هست كه بعضى وقتها زبان همديگر كاملا براى گروههاى ديگرشان غيرقابل فهم است مثل لهجه هاى كرمانجى و سورانى و گورانى و لكى و زازا٫ ديليملى و فيلى و غيره. نكته سوم اينكه كردها علاوه بر كردستان در مناطق مركزى ايران و مخصوصا در شمال خراسان هم زندگى مىكنند

3- ولى با ينهمه جدايى مذهب-دين و زبان-لهجه و منطقه جغرافيايى٫ تمام دنيا آنهارا به عنوان كرد يعنى يك واحد قومى تك مىشناسد. اگر به مسئله قشقاييها برگرديم٫ مىبينيم كه از طرف عده اى٫ قشقاييها و ديگر تركهاى ايران (مانند تركهاى شمال غرب و تركهاى شمال شرق كشور) كه بى استثنا زبان و لهجه هايشان يا عين هم يا تماما قابل فهم براى يكديگر است٫ و همه شان بى استثنا به يك مذهب اعتقاد دارند ٫ مدام به شكل اقوام مختلف ذكر مىشوند و مثلا در حاليكه از كردهاى ايران مركزى و غرب ايران و خراسان هميشه به شكل ملت و خلق و قوم كرد ياد مىشود٫ وقتى به تركها مىرسيم يكباره معيار ها و اصول متفاوتى بكار رفته و ترك قشقايى و ترك آذربايجانى و ترك خراسانى جدا از هم و مثل اقوام متفاوت و در مقابل هم تقديم مىشوند.

4- به نظر من اين استاندارد دوگانه تماما يك مسئله سياسى است و قصد از آن٫ اگر بخواهم صريح حرف بزنم٫ جلوگيرى از تشكل هويت واحد ملى بين تركهاى ايران مثل گذشته است. در اين بين غم انگيزترين حادثه وضع بخشى از كمونيستهاى سابق ترك است كه واقعا باور كرده اند كه در تركيب سياسى واحدى به اسم ايران ٫ علىرغم زبان و مذهب و تبار و فرهنگ يكسان٫ سه گروه قومى مجزاى ترك يعنى قوم آذربايجانى٫ قوم قشقايى و قوم تركهاى خراسان وجود دارد. در حاليكه همين اشخاص گروههاى با مذهب-دين و زبان-لهجه كاملا جداى ديگرى را همواره يك قوم واحد كرد به حساب مىآورند ٫ متاسفانه بدلايلى٫ به پارچه پارچه كردن ملت و قوم خود يعنى تركهاى (آذرى) ايران مشغولند.

5- البته جاى خوشحالى است كه در سالهاى اخير تمام تركهاى ايران صرفنظر از محل سكونتشان٫ متوجه اين مطلب شده اند كه اين سياستهاى ناشايست براى تجزيه تركهاى ايران و عاقبت٫ تضعيف و تحليل دادن آنهاست و اينكه همه شان در واقع يك قوم و داراى يك تبار و زبان و مذهب و تاريخ و آينده هستند . و به همين علت هم هست كه روزبروز قدمهاى جديدترى در مسير بهتر شناختن همديگر و نزديكتر شدن به هم و آميزش متقابل بر مىدارند. از آخرين نمونه هاى اين خودآگاهى ملى-قومى شركت فعال نمايندگان تركهاى قشقايى در سمينار اورتوگرافى زبان تركى در تهران بود.

ايل و چند كلمه ديگر

1- در نوشته مربوط به طائفه اى از تركهاى آذرى جنوب ايران٫ قشقايىها تركيب ايل قشقايى را بكار بردم. بد نخواهد بود كه اگر كمى در باره ايل و چند كلمه مرتبط ديگر گفته شود. در زبان تركى براى مشخص نمودن تشكلها و گروههاى انسانى-تبارى از جمله از كلمات زير استفاده مىشود. در مقابل هر كلمه نخست معنى آن كلمه در زبان امروز تركى (و نه لزوما معانى قديمى آن در تركى ميانه ويا باستان) را نوشته ام.

اولوس: از ريشه مغولى به معنى ملت ويا از ريشه تركى اولوش مك به معنى تقسيم و بخش بخش كردن٫
ايل-ائل: قوم. معادل بودون و اوق-اوخ در تركى باستان. مثل اوغوز= اوق+وز به معنى اتحاديه اقوام.( ز-س علامت جمع در تركى باستان است). ايل به معنى دولت و سرزمين و تابع شدن و غيره هم بكار رفته است.
اويماق-آيماق: طائفه ٫ مثل چهار آيماقهاى خراسان و افغانستان (كه امروزه فارس-درى زبان شده اند) ويا طائفه بئش اويماق (خمسه) استان فارس.
اوروق:عشيرت٫ از ريشه اوره مك تركى به معنى توليد مثل و رشد كردن. در تركى مدرن واژه اويروق به معناى تابعيت از اين كلمه مشتق شده است .
بوى: قبيله٫ همريشه با بودون فوق الذكر است . (بنا به جايگزينى د-ى در زبان تركى).
اوبا: تيره. اوبا و يا اووا در تركى قديم به معنى جلگه٫ مرغزار٫ دشت باز و غيره بوده است. بسيارى از نامهاى جغرافى آذربايجان و خراسان و ايران كه متاسفانه از طرف فرهنگستان زبان فارسى به خطا به شكل ختم شده به "آباد" ثبت شده اند٫ در واقع به "اوبا-اووا" ى تركى ختم مىشده اند. مثل "ريحان آباد" و "شنگل آباد" كه در اصل "ريحان اووا" و "شن گول اووا" (گلزار با طراوت) مىباشند.
ائو:خانوار٫ خانه٫ (ائولى كه تحت اللفظى خانه دار معنى مىدهد در تركى به معنى متاهل است. به زن خانه دار ائو قادينى٫ ائو خانيمى گفته مىشود).
سوى: تبار٫ سوى آدى به معنى نام فاميل٫ نام خانوادگى است. (معنى ديگر سوى٫ سخن و خطبه است. سوى سويلاماق يعنى خطابه سرودن)
يورد: از سرزمين و نياخاك محل زندگى ايل٫ اويماق٫ اوروق٫ بوى و يا اوبا با نام عمومى يورد ياد شده است. و از اينجا كلمه يورددش ويا يوردداش به معنى هموطن بكار مىرود.
اؤلكه: به معنى كشور و اؤلكه دش –اؤلكه داش به معنى هم ميهن است. (اؤلكه مثل اولوس فوق محتملا از ريشه اوله شمك به معنى بخش و تقسيم كردن است. اؤلكه= اؤل+كه٫ مثل بؤلگه=بؤل=گه به معنى منطقه٫ بخش)
قارا: (فارسى قرا) يكى ازمعانى بسيار آن توده (مردم) ويا عوام است كه امروز چندان بكار نمىرود. (در تركيبهاى قارا بودون٫ قارا جاهيل به معنى توده جاهل و عوام)
قورشاق ويا قوشاق: به معنى نسل (معنى ديگر آن كمر است).

خلاصه:

توده: قارا
ملت: اولوس
قوم: ائل
طائفه: اويماق
عشيرت: اوروق
قبيله: بوى
تيره: اوبا
خانوار: ائو
قورشاق: نسل
تبار: سوى
نام فاميل: سوى آدى
سرزمين: يورد
هموطن: يورددش
كشور: اؤلكه
هم ميهن: اؤلكه دش
تابعيت: اويروق