حيكمت نغمه كاري ، ماذون قشقايي
ائلدار صديق
Eldar@Duzgun.net
اؤلكه ميز  ايرانين مركز ويلايتينده توركلرين يئرلشمه تاريخي ، حضرت مسيحين ميلاديندان ، بئش مين ايل قاباغا مربوط اولور . قاجار دؤورونده “ ولايت قشقايي” آدلانان شيراز بؤلگه سينده ، ايندي راييج اولان قشقايي توركجه سينده ، 5000 ايل بوندان قاباغا عاييد اولان “ سومئر” توركجه سي نين  ايزلري  واردير . ميثال اوچون سومئر توركجه سينده “ يير” Yir  كلمه سي “ شئعر” معناسيندا ايشله نيردي ، ايندي ده قاشقايي لار آراسيندا “ شاعير” ، “ ييرچي” و  شئعر يازماغا “ ييرماق “ دئييرلر . قاشقايي ائلي نين بؤيوك شاعيري اولان “ محمد ابراهيم ميرزا ماذون” قاشقايي ادبيياتي تاريخينده ، “ حيكمت و عيرفان شاعري” كيمي تانينب و  بيز مين بير ايفتيخارين بو  ساييسيندا اونو  معرفي ائديريك . 
ماذون دئيير ، هيلال ائتديم بدريمي 
اونوتموشام ، مصدريمي – صدريمي 
تا ديرىيم كيمسه بيلمز قدريمي 
قدريمي بيلرلر اؤلندن سورا . 
***
سيد عليرضا اوغلو ، ميرزا سيد محمد ابراهيم ماذون قاشقايي ، 1246 – نجي ه . ق ايلينده  شيرازدا وفات ائتميش  و شاهزاده منصورون موتبرريك بوقعه سينده دفن ائديلميشدير . بو  تورك شاعيرين مزار داشيني ، شاهليق دؤورونده ييخميشلار .
ماذون ، توركجه ، فارسجا و عربجه ني ياخشي اؤيرنميش ايدي . او  درسيني بيتيرديكدن سونرا ، مكتب آچميش و  اوشاقلارا درس اؤيره دردي . زمانه سينده اولان چتينليكلر و  اونون آزاد حيات و دوشونجه يه ماليك اولدوغو ، اونون شيرازا طرف گئتمه يينه سبب اولموشدور ، ماذون شيرازين “ دوكوهك ” بؤلگه سينده قالميش و  اورادا ياشاميشدير . 
ماذون حياتيندا ، موولوي ، فضولي ، ختايي ، خسته قاسيم ، موللاپناه واقيف ، نباتي ، تيليم خان و  مختوم قولي و … آذربايجان و  توركمن اوستادلارىنين اثرلري ايله تانيش اولموش و  اونلاردان تاثير آلاركن ، اثرلر ياراتميشدير . 
ماذونون زامانيندا، دئمك اولار  بو شاعيرلرين شئعرلري و  ال يازمالاري  او  زامان بوتون ايران توركلرىنين داخيلينده ياييلميش ايدي ، بونا گؤرده ده ماذونون شئعرلرينده ، كيلاسيك آذربايجان شاعيرلري نين آدلارينا راست گليريك . ميثال اوچون : 
ديريلسه يدي ” شاه ختايي ” ماذونون دؤورانيندا 
بو شئعرين خططي اولوردو ديلىنين تذكيره سي . 
ماذون شئعرلرينده ساوه توركلريندن اولان “تيليم خان ”دان چوخلو  ايلهاملار آلميشدير . پروفئسور دوكتور زئهتابي بو  بارده ده دئيير : ماذونون شئعرلرينده ائله لرينه تصادوف ائديريك كي ، اونلارين وزني ، قافييه سي و  رديفي  و  اساس مضمونو ، تيليم خانين شئعرلرينده واردير . او  دئيير : بو  شئعرلر داخيلينده ائله لري واردير كي اونلارين بير نئچه بئيتينده نئچه سؤزونو ده دگيشسك ، عئيني بئيت اولار ، ميثال اوچون تيليم خانين : 
اي آغالار! بير دودمان چيراغين 
كئچيردن چوخ اولار يانديران گرك :
 بئيتيني مضمون جهتدن ، ماذوندا بو  شكيلده گؤروروك: 
اي آغالار ! دودماندا اوجاغي 
كور ائدن چوخ اولار  يانديران گرك .
ميرزا ماذون قاشقايي عربجه ، فارسجا و  توركجه اثرلر ياديگار قويوب ، گئتميشدير . اونون ديوانىنين بيرينجي نسخه سي 1301- نجي ايلده ايستينساخ اولموش  و  ايندي ايسه الده دير ، اونون توركجه ديواني 1367 – نجي ايلده ، شيرازدا مرحوم شهباز شهبازي و 1381-نجي ايلده ، تهراندا ناصر ايرجي طرفيندن چاپ اولموشدور . 
او فارسجا يازيلاريندا سعدي و حافيظ كيمي شاعيرلره توججوه ائدير . اونون توركجه ديوانيندا ، جوره – جوره شئعرلر ، قصيده لر ، غزللر ، روباعيلر ، قطعه لر  و  ترجيع بندلرله ياناشي ، قوشما ، گرايلي ، باياتي و  ديواني لر ده واردير . 
پروفئسور دوكتور صديق ، يادمان ميرزا ماذون قشقايي كيتابيندا يازميشدير كي : “ اونون عيرفاني شئعرلري ، قاشقايي ادبيياتي تاريخينده تايسيز شئعرلردير . مضمون و مؤحتوا باخيميندان ان يوكسك سوييه ده اولان ميرزا ماذون قاشقايىنين شئعرلريني ، قاشقايي ائلي نين اوخوموش  آداملاري حيفظ ائتميشلر  و  سينه دن سينه يه دولانديريرلار . عاشيقلار ، اونون شئعرلرينه ، نغمه لر  و  ترانه لر بسته له ميشلر ” . پروفئسور صديق يازير : “ ميرزا ماذون قشقايىنين قورآن-ى كريمدن و  نبوي حديثلردن آلديغي ايلهام لار  سبب اولموش كي اونون شئعرلرينده چوخ گؤزه ل تلميح لر و  قورآني ايشارتلر  ايشه آپاريلسين ” . 
ياعلي ، يا علي شاه-ى لو  كشف 
موبارك تاجينا تبارك الله 
وصي موصطفي سرمن عرف
حققه عين اليقين ، كوفره اشتباه 
*
لامكان مولكونده گنج-ى عيززتن 
كورسويه لاييقن ، عرشه زينتن 
قلمه قووه تن ، لؤوحه سرخطن
جبراييل اوستادي مورشيدن بالله . 
*
پروفئسور زئهتابىنين ديدييينه گؤره ، ماذون اينسانلاري زور دئمك و  باشقالارينا ظولم ائديب ، اونلاري ايستيثمار ائتمكدن ساغينديرميشسا دا ، بدبين ، حياتدان اوز چئويرن ، اينسانلاري خورافات و مووهوماتا تشويق ائدن ده اولماميشدير . شاعير يانسانلاري حياتلاري  بويو ، ياشاييشدان عاقيلانه ايستيفاده ائتمه ، شن حيات سورمه يه ، چاغيرميشدير : 
من گلمه ديم ماييل اولام هر  گوله 
من گلميشم بولبول اولام بير  گوله 
من گلمه ديم غوصصه يئيم ، غم يئيم 
من گلميشم همي چالام ، هم دئيم . 
*
كوراوغلودان تعليم گؤتور قيلينج چال . 
سن مرد اوغول ! غئيرته گل٫ ائت قييام . 
*
تا دوشمن ديرىدير دوستا كام اولمان 
تا قيلينج چالماسان ، صاحيب نام اولمان . 
*
من دئمكدن روستم اولمان ، سام اولمان 
اؤزون فيكر  ائت ، سهم و صوولت قالمادي . 
ماذون قاشقايي ميللتىين زحمتلريني ، ائحتيياجيني ، درد ، فلاكت و  حياتيني ياخشي بيليردي .او  خلق ايچينده بويا باشا چاتميشدي و  بونا گؤره ده او  خلق ايچريسينده  و  ائلخانلاري عدالته و  خلق ايله مئهريبان اولماغا٫ اونلارا  ياخشي  و  اينصافلا داورانماغا چاغيرميشدير. ماذون 1268 نجي ه.ق . ايلينده قاشقايي ائلخاني اولموش محمد تقي قلي خانا نصيحتلر  ائتميشدير :
ظولمتله دستگاه قوران بىخبر
ييخيلار  بو  دستگاه ناتمام  بير گون 
آخير  وئرر توخم-ى موكافات ثمر
چكيلر  ظاليمدن يانتيقام بير گون 
*
خيال ائتسن اولدون شاهلارين شاهي 
يئتيردين سن آسومانا دستگاهي 
آخير  آخشام اولار عؤمرون صاباحي 
بو  صوبح-ى دؤولتين اولور شام بير گون 
مين بير ايفتيخارين بو  سايىسيندا تانيتديرماغيندا چاليشديغيميز  ميرزا ماذون قاشقايي شرفينه 1377 نجي ايلين تير آييندا بير  قورولتاي  كئچيريلدي 
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 
* بو يازىنين حاضيرلاماغيندا “ديوان ميرزا ماذون قشقايي” ( ناصر ايرجي) و يادمان ميرزا ماذون قشقايي (دكتر صديق) كيتابلاريندان و  مرحوم پروفئسور  زئهتابىنين “ ماذون حق و  حقيقت سئوه ن بير  ائل شاعيري ” مقاله سيندن فايدالانميشام .